Merkeziyetsiz Borsalar (DEX’ler) blok zinciri ve kripto para sektöründeki yerini sağlamlaştırmıştır. Bunlar, kullanıcıların platformlarıyla varlıklar üzerinde tam kontrole sahip olarak etkileşime girmelerine izin vermeleri sayesinde merkezileşmeye çözüm sunarlar. Önde gelen DEX’lere verilebilecek en iyi örneklerden biri Uniswap’tır. 2018’deki kuruluşundan bu yana, dünyanın en büyük DEX’i hâline gelmiştir. DefiLlama’nın DEX’ler için Kilitlenen Toplam Değer (TVL) sıralamasına göre, Uniswap 4.000.000.000 $’ın üzerinde bir TVL ile zirvede yer almaktadır. Bu, 2023 sonu itibariyle Uniswap’ın TVL’sinin yarısından daha azına sahip olan Curve Finance ve PancakeSwap gibi rakiplerin oldukça üzerindedir.
DEX’in cazibesi ve başarısı bizi Şubat 2024’te Uniswap Labs’in al-sat API’sini ürününe tam olarak entegre eden ilk büyük sektör oyuncusu olmaya yöneltti. Bu entegrasyon, DeFi işlemlerinin sağlamlığını ve güvenliğini artırırken al-sat sürecini basitleştiriyor ve kullanıcılar için maliyetleri düşürüyor.
Uniswap, en son teknolojiyi platformuna dâhil etmeye devam ederken, kripto para birimi endüstrisinin, özellikle de merkeziyetsiz finans (DeFi) sektörünün gelişimine önemli bir katkıda bulundu. Uniswap hakkında daha fazla bilgi edinmek ve DEX’ler arasında nasıl lider olmayı başardığını öğrenmek ister misiniz? Uniswap ve UNI tokeni hakkında bilmeniz gereken her şeyi ele aldığımız yazımızı okumaya devam edin.
Uniswap Nedir?
Uniswap, Ethereum blok zinciri üzerinde çalışan merkeziyetsiz bir borsadır. Traderların birbirleriyle eşler arası bir temelde etkileşime girmesine olanak tanıyan bir kripto para al-sat platformudur. Uniswap, işlemleri kolaylaştırmak için sipariş defterleri veya aracılar kullanmaz. Bunun yerine, Otomatik Piyasa Yapıcı (AMM) tarafından çalıştırılan otomatik bir likidite protokolü kullanır.
Uniswap Nasıl Çalışır?
Uniswap ekosistemi, her biri otomasyon sürecinin kesintisiz olarak 7/24 çalışmasını sağlamada rol oynayan çeşitli bileşenlerden oluşur.
Otomatik Piyasa Yapıcı (AMM)
Otomatik piyasa yapıcılar Uniswap’ın temelini oluşturmaktadır. AMM’ler, traderların bir işlemin diğer tarafındaki karşı taraflarla eşleştiği emir defterleri yerine, al-sat işlemlerini sorunsuz bir şekilde kolaylaştıran bir likidite havuzu sağlarlar. Bunlar, işlemleri desteklemek için likidite havuzları aracılığıyla DeFi ekosisteminde sürekli likidite bulunmasını da sağlarlar.
Buna karşılık, geleneksel piyasalar merkezî figürler tarafından yönetilen bir sistemde alıcı ve satıcıları kullanır. AMM’ler likidite havuzlarına dayanan izin gerektirmeyen ve otomatik bir sistemde çalışırlar. Kripto tokenleri olan kullanıcılar likidite havuzlarına token sağlarlar. Daha sonra, bu likidite havuzlarındaki token fiyatları önceden belirlenmiş matematiksel bir formül ile hesaplanır.
Uniswap’ın AMM’si, DEX’te al-sat işlemleri gerçekleştirilirken devreye alınan havuzları yöneten akıllı bir sözleşmedir. Aktif al-sat işlemleri sırasında tokenin efektif fiyatını belirlemek için bir algoritma kullanır. Uniswap’taki varlıkların fiyatları, işlem gören ERC-20 tokenleri ile likidite havuzları arasındaki arz ve talep ilkelerine göre belirlenir.
Likidite Havuzu ve Likidite Sağlayıcılar
Finans alanında likidite, bir varlığın piyasa fiyatını etkilemeden bir formdan diğerine dönüştürülebilme kolaylığını ifade eder. DEX’lerin ilk aşamalarında likidite ile ilgili sorunları çözmek zordu. Teknolojinin yeniliği göz önünde bulundurulduğunda, kullanıcılar ekosisteme katılma konusunda isteksizdi.
AMM’lerin devreye girmesi DEX’lerin çalışma biçiminde devrim yarattı. Karmaşık likidite sorununu, likidite havuzları oluşturarak ve likidite sağlayıcılarını bu havuzları güçlendirmeye teşvik ederek çözdü.
Likidite havuzu, al-sat işlemlerini merkeziyetsiz bir şekilde kolaylaştırmak için kullanılan kitle kaynaklı bir kripto para veya token havuzudur. Akıllı sözleşmeler dijital varlıkları bir likidite havuzunda yönetir. Geliştiriciler, herhangi bir zamanda bu tokenlerin fiyatlarını belirlemek için akıllı sözleşmeler programlar. Bu arada, likidite sağlayıcı, bir DEX ya da DeFi ekosisteminde likidite sağlamak için likidite havuzuna token katkısında bulunan herkesi ifade eder.
Likidite sağlayıcılar olarak da adlandırılan stake edenler, Uniswap’taki likidite havuzuna katkıda bulunur. Traderlar Uniswap’ta işlem yaparken genellikle yaklaşık %0,3 oranında bir ücret öderler. Uniswap, ücretleri likidite havuzuna yaptıkları katkı oranına göre likidite sağlayıcılar arasında dağıtır.
Uniswap Sabit Ürün Formülü
Uniswap, bol likidite sağlamak amacıyla, her kripto para çiftinin likidite oranını dengelemek adına sabit bir ürün formülünü entegre eder. Bu formül, bir işlem çifti oluşturan bireysel tokenleri değişken olarak kabul eder. Bir token karşılığında başka bir token çekerken, sabit ürün formülü arz-talep oranını ve her iki işlem çifti arasındaki fiyatı dengeler. Programlanan formül, likiditeyi korurken piyasa değerinin adil kalmasını sağlar.
Arbitraj Traderları
Fiyatlandırma verimliliği, her DEX’in temel bir özelliğidir. Sonuçta, hiç kimse gereksiz yere yüksek slipaj ve büyük alış satış farkları sunan bir DEX ile token işlemi ve takası yapmak istemez. Bu nedenle arbitraj traderları Uniswap ekosistemi için önemlidir. Özünde, arbitraj traderları birden fazla CEX ve DEX’teki fiyat tutarsızlıklarını bulma ve bunları kazanç sağlamak için kullanma konusunda uzmanlaşmıştır. Örneğin, Bitcoin OKX’te 42.800 $’dan ve Uniswap’ta 42.750 $’dan işlem görüyorsa, arbitraj traderları Uniswap’ta BTC satın alıp OKX’te satarak daha düşük riskli bir kazanç elde edebilirler.
Arbitraj traderlarının Uniswap’ta yaptığı şey, ortalama piyasa fiyatlarının üzerinde veya altında işlem gören coin ve tokenleri aramaktır. Bu durum genellikle likidite havuzunda dengesizlikler yaratan büyük blok alım satımlar nedeniyle gerçekleşir ve bu da fiyatlarda genellikle gözden kaçan dalgalanmalara yol açar. Arbitraj traderları daha sonra fiyatlandırma verimliliği sağlanana ve kripto fiyatları diğer borsalardaki fiyatlarla uyumlu olacak şekilde yeniden dengelenene kadar bu kripto para birimlerini alıp satarlar. Bu da nihayetinde AMM ve arbitraj traderları arasında bir kazan-kazan ilişkisi yaratır: AMM, coin ve tokenleri için piyasadaki diğer DEX ve CEX’lerle uyumlu olan verimli fiyat hedefine ulaşırken arbitraj traderları da daha düşük riskli kazançların keyfini çıkarır.
Uniswap’ın Gelişimi Nasıl Oldu?
Uniswap, 2018’de piyasaya sürüldüğünden bu yana yıllar içinde değişim gösterdi. Bir dizi güncelleme ve protokol ayarlaması farklı protokol sürümlerinin ortaya çıkmasına neden oldu.
Uniswap v1
Uniswap v1, bir DEX’in temel özelliklerine sahip protokolün en eski sürümüdür. Protokol, gündem yaratmış olmasına rağmen, sadece kullanıcıların ERC-20 tokenlerini doğrudan Ethereum blok zincirinde alıp satmalarına izin veriyordu.
Temel özelliği, likidite havuzları için bir sabit ürün formülü (x*y=k) kullanan AMM modelini uygulamaktı. Bu formül, token fiyatlarının otomatik olarak değiştirilmesi, adil ve uyarlanabilir fiyatlandırma sağlanması ve değişen işlem boyutları ve piyasa koşullarına göre tutarlı likiditenin korunması açısından çok önemliydi.
Uniswap v2
Uniswap’ın ilk yükseltmesi 2020 yılında Uniswap v2 ile geldi. Uniswap v2’nin ana özelliklerinden biri ERC-20 işlem çiftlerine ERC-20’yi eklemek oldu. Bu sürümle birlikte, likidite sağlayıcıları, herhangi iki ERC-20 tokeni için çift sözleşmeleri oluşturma gücüne sahip oldu. Ayrıca, ERC-20 tokenleri arasında al-sat işlemlerini desteklemek için ara token olarak ETH’ye duyulan ihtiyacı da ortadan kaldırdı.
V2 platformu yeni bir fiyat oracle sistemi sundu ve daha kesin ve kurcalamaya karşı korumalı fiyat bilgileri sağlamak için platformun mevcut likidite havuzlarını uyguladı. Bu iyileştirme, fiyat manipülasyonu ve oracle saldırısı olasılığını azaltmayı ve nihayetinde platformun güvenilirliğini güçlendirmeyi amaçlıyordu.
Uniswap v3
Uniswap v3, DEX’in en son ve güncel sürümüdür. Uniswap v3’ün önemli özelliklerinden biri, likidite sağlayıcıların likidite sağlamak istedikleri özel fiyat aralıklarını belirleyebilmeleridir. Bu, 1.000 $ ila 5.000 $ arasında bir fiyat aralığı belirleyen bir likidite sağlayıcısının yalnızca bu aralığa giren işlemleri etkinleştirebileceği anlamına gelir. Bu güncelleme, tanımlanmamış likidite aralıklarında görülen sermaye verimsizliği sorununu çözmektedir.
Uniswap v2, ERC-20 tokenleri şeklinde değiştirilebilir likidite pozisyonlarına sahipken, Uniswap v3 bu pozisyonları temsil etmek için NFT’leri kullanır. Her likidite sağlayıcı (LP) kendine özgü fiyat aralıkları ve ücret kademeleri seçer.
Uniswap v4
2024 yılına gelindiğinde, Uniswap önemli ilerlemeler kaydetti ve şu anda Uniswap v4’e odaklanıyor. Uniswap, v4 sürümünü geliştirmek için 300.000 $’lık bir bütçe ayırmıştır. Güncellenen DEX sürümü, kullanıcı arayüzünü havuz başlatıcılar ve likidite sağlayıcılar için daha sezgisel hâle getirmeye özellikle vurgu yaparak çeşitli unsurları iyileştirmektedir.
Uniswap v3, iki yıldan uzun bir süre önce piyasaya sürülmesine rağmen, hâlâ 1,8 milyar dolarlık önemli bir kilitlenen toplam değeri (TVL) yöneten v2’nin popülaritesini gölgede bırakmadı. V4 yinelemesi kullanıcı deneyimini daha da yükseltmeyi amaçlıyor ve 2024 yılının 3. çeyreğinde kullanıma sunulması planlanıyor.
Bu proje için tahsis edilen fonun iki yıllık geliştirme sürecini kapsaması bekleniyor ama projenin başarısına bağlı olarak bu süre uzatılabilir. V4 geliştirmesinin kayda değer bir unsuru da Uniswap’ın kilitlenen toplam değerinin (TVL) %5’inin bir yıl içinde yeni arayüz kullanılarak serbest bırakılan tokenler aracılığıyla elde edilmesini zorunlu kılan ve kilit performans göstergesi (KPI) olarak bilinen bir ölçüttür. Bu da bugünkü para birimiyle yaklaşık 150 milyon $’a denk gelmektedir.
UniswapX
Zincir içi al-sat işlemlerini ve kişisel gözetimli swap işlemlerini geliştirmek için, Uniswap ekibi kısa süre önce UniswapX protokolünü duyurdu. İzin gerektirmeyen, açık kaynaklı, Açık eksiltme temelli bir protokol olan UniswapX, Uniswap v2 ve v3’ün temel özelliklerini iki kilit alanda geliştirmeyi amaçlıyor: Ölçeklenebilirlik ve Maksimum Çıkarılabilir Değer (MEV) koruması. Bunu yaparken, UniswapX, token swap edenlere mümkün olan en iyi fiyatları ve kullanıcı deneyimini sunar. UniswapX’in vurgulanmaya değer birkaç temel özelliği şöyledir:
Gelişmiş güvenlik ve MEV koruması: UniswapX, MEV ile ilişkili riskleri azaltmak için özel işlem aktarıcıları, açık artırma tabanlı yönlendirme ve merkeziyetsiz MEV koruması gibi çeşitli mekanizmalar kullanır. Bu riskler, geleneksel DEX’lerde kullanıcıları dezavantajlı duruma düşürebilir ve ağ tıkanıklığı ve pahalı gas ücretleri gibi yaygın sorunlara neden olabilir.
Esnek işlem mekanizmaları: UniswapX, Uniswap’ta kullanılan AMM modeli yerine açık artırma tabanlı bir yönlendirme sisteminden yararlanarak dinamik fiyat keşfine ve sabit fiyat modeline kıyasla potansiyel olarak daha iyi işlem fiyatlarına olanak tanır.
Zincirler arası swap işlemleri: UniswapX, entegre “UniswapX Köprüleri” aracılığıyla farklı blok zincirlerindeki tokenler arasında swap işlemlerinin sorunsuzca yapılmasını kolaylaştırır. Zincirler arası varlık transferleri için swap ve köprülemeyi tek bir işlemde birleştiren kullanıcı dostu bir deneyim sunar.
Sınırlı gassız swap işlemleri: UniswapX, dâhili ağındaki belirli token çiftleri ve işlem boyutları için, kullanıcıların işlem ücreti ödemeden swap yapmalarına olanak tanıyarak potansiyel olarak genel maliyetleri düşürür ve kullanıcılar için swap verimliliğini artırır.
Uniswap (UNI) Tokeni
Uniswap 2018’de piyasaya sürülmesine rağmen, 2020’ye kadar yerel bir token çıkarmadı. Uniswap, 2020 yılında Uniswap platformunda bir yönetişim tokeni olarak UNI’yi piyasaya sürdü. Bu, Ethereum platformu üzerine inşa edilmiş ve herhangi bir ERC-20 uyumlu cüzdanda saklanan bir ERC-20 tokenidir. UNI sahipleri, Uniswap protokolündeki değişiklikler ve iyileştirmeler için oy kullanma hakkına sahiptir. Diğer yönetişim tokenleri gibi, bir UNI sahibinin oy gücü de sahip olduğu UNI miktarıyla orantılıdır. Uniswap’ta oylama merkeziyetsizdir ve UNI tokenlere sahip olan herkes ihtiyaç duyulduğunda bir teklif sunabilir ve oy kullanabilir.
Uniswap (UNI) Token Ekonomisi
Kaynak: blog.uniswap.org
Token ekonomisi bakımından, UNI maksimum arzı 1.000.000.000’dır ve şu anda dolaşımda olan 753.766.667 UNI tokeni bulunmaktadır. Aralık 2023 ortası itibarıyla UNI’nin son işlem fiyatı 6,33 $ olup, 3 Mayıs 2021’de tüm zamanların en yüksek seviyesi olan 44,97 $’a kıyasla %85,9 düşüş göstermiş durumdadır. %60’ı topluluğa tahsis edilen bu UNI tokenlerinin çoğu, DEX ile etkileşime girip aktif bir şekilde swap ve al-sat işlemleri yaparak DEX’i destekleyen, Uniswap’ı erkenden benimsemiş olan kişilere dağıtılmıştır. UNI’nin yıllık %2’lik daimi bir enflasyon oranına sahip olduğu ve bu oranın UNI maksimum arzına ulaştığında ve tamamen dağıtıldığında devreye gireceği unutulmamalıdır. Uniswap’a göre bu, Uniswap DEX’e sürekli katılım ve katkıyı teşvik etmeye yardımcı olacaktır.
UNI’nin Faydası
Bazı yorumcular UNI’nin Uniswap’ın geleceğinin belirlenmesinde yönetişim ve oy hakkı dışında herhangi bir faydası olmadığını iddia etmişlerdir. Pek çok kişi bunun CAKE ve JOE gibi, tokeni elde tutmak için bonus stake getirileri, düşük işlem ücretleri ve işlem geliri ödemeleri gibi cazip avantajlar sunan DEX tokenlerinden farklı olduğuna inanmaktadır.
Bu durum, UNI tokenlerinin bir DEX olarak Uniswap’ın başarısından ne kadar kopuk olduğu konusunda bir tartışma yaratmıştır. Platform, al-sat ve token swap işlemlerinde başarısını sürdürürken, birçok kişi bu değerin yakın gelecekte token sahiplerine aktarılacağını ummak dışında, UNI’yi uzun süre elde tutmanın bir avantajı olmadığına inanıyor.
Bu avantajlardan bazılarının yakın gelecekte nasıl gerçekleşebileceğine dair söylentiler olsa da kripto traderlarının UNI’yi elinde tutmasının ana nedeni, yönetişim teklifleri üzerindeki oy haklarına erişmektir. Bu, sonuçta Uniswap’ın UNI token sahiplerine sınırlı fayda sağlama ve Uniswap platformunu UNI sahiplerinin sahip olduğu ve yönettiği bir kamu malı olarak tutma temel vizyonuyla uyumludur.
Uniswap DEX’te İşlem Yapma
Uniswap DEX’te al- sat işlemleri, merkezî borsalardaki al-sat işlemlerinden farklı olan birkaç basit adımı içerir. ERC-20 tokenleri bulunan bir kripto para cüzdanı olan herkes aşağıdaki adımlarla Uniswap’a bağlanabilir ve işlem yapabilir:
Uniswap web sitesini ziyaret edin ve Ethereum cüzdanınızı bağlayın.
ERC-20 tokenleri listesinden Uniswap’ta işlem yapmak istediğinizi seçin.
İşlem yapmak istediğiniz seçili ERC-20 token miktarını girin. Platform, alacağınız alternatif tokenin tahminî eşdeğer miktarını otomatik olarak hesaplayacaktır.
İşlemi başlatmak için “Swap” simgesine tıklayın ve istemleri izleyerek işlemi onaylayın.
Onaylandıktan sonra işlem anında gerçekleşecek ve tokenler cüzdanınıza yansıyacaktır.
Uniswap’ın DeFi Sektörü Üzerindeki Etkisi
Birçok kişi Uniswap’ın DeFi’nin tanıtımında önemli bir rol oynadığına inanıyor. Kuruluş, merkeziyetsiz borsa altyapısını, izin gerektirmeyen listelemeleri, likidite sağlamayı, token fiyat keşfini ve birlikte çalışabilirliği destekleyerek sektörün canlanmasına yardımcı olmuştur.
Birçokları için Uniswap, kripto para sektörünü kasıp kavuran mevcut DeFi devrimini başlatan oyun değiştiricidir. Ayrıca, kullanıcılara likidite havuzlarına katılarak fayda sağlama fırsatı da sunmuştur. Kullanıcılar, bunu yaparak, katkılarının oranına bağlı olarak borsada alınan işlem ücretlerinden pasif olarak kazanç elde edebilirler.
Sonuç ve Sonraki Adımlar
Genel olarak, DeFi alanında en yüksek işlem hacmine sahip DEX olan Uniswap, DApp’ler arasında pazar lideri olmaya devam ediyor. Uniswap, DEX’lerin AMM’lerle çalışma biçiminde devrim yaratmaktan, swap ve al-sat işlemleri için şaşırtıcı çeşitlilikte coin ve token sunmaya kadar sürekli yenilikler yaparak ve kripto topluluğunda DeFi için bir kale olarak bu TVL liderliğini uzun süre sürdürmeyi hedefliyor. Bazı kripto traderları UNI tokenlerinin yönetişim ve oy haklarının ötesinde bir değer sunmadığını vurgulasa da Uniswap meraklıları genellikle bir UNI tokeninin bir oya eşdeğer olduğunu ve bunun Uniswap’ın gelecekte bir DEX olarak büyüyeceği yönü belirlemeye yardımcı olacağını savunuyor.
DEX’ler hakkında daha fazla bilgi edinmek ister misiniz? Uniswap’ın yanında pazardan pay almak için çabalayan rakip DEX’ler hakkında daha fazla bilgi edinmek için Shibaswap ve Balancer kılavuzlarımıza göz atın.
Sık Sorulan Sorular
Uniswap’ın Dezavantajı Nedir?
Uniswap, Ethereum blok zinciri üzerinde çalışır ve ağ tıkanıklığı sırasında yüksek gas ücretleri de dâhil olmak üzere Ethereum’un bazı zayıflıklarını paylaşır.
Uniswap Fiyatları Nasıl Belirler?
Uniswap, önceden programlanmış sabit ürün formülünü kullanarak token fiyatlarını otomatik olarak ayarlar.
Uniswap Riskli Mi?
Diğer tüm merkeziyetsiz borsalarda olduğu gibi, Uniswap’ta de akıllı sözleşme oynaklığı ve slipaj gibi kullanıcıların farkında olması gereken doğal riskler bulunur. Bununla birlikte, Uniswap’ta geçici zarar riski de vardır.
Uniswap’ın İşlem Ücretleri Yüksek Mi?
Uniswap’taki işlem ücretleri genellikle rekabetçidir. Ancak Ethereum blok zinciri üzerinde çalıştığı için Uniswap kullanıcıları sıkışıklık sırasında yüksek gas ücretleriyle karşılaşabilirler.
Uniswap’a Cüzdan Bağlamak Güvenli Mi?
Cüzdanınızı Uniswap’a bağlamak, temel cüzdan koruma protokollerine uyduğunuz takdirde genellikle güvenli kabul edilir.
